Maanzonnewijzer in Tricht
In het Bulletin 122, april 2017 van de Zonnewijzerkring stond het volgende artikel geschreven door Astrid van der Werff
Zonnewijzer Tricht tevens Maanwijzer door Astrid van der Werff
Geïnspireerd door het hoofdstukje Maanwijzers uit les 13 van de Basiscursus Zonnewijzerkunde zag ik mijn kans schoon toen er in de tweede week van april 2017 rond volle maan helder weer werd voorspeld: de volle maan die op 11 april 2017 om 08.08 METZ aangegeven werd. Getooid met een eenvoudig digitaal fototoestel, statief en goed advies van Facebook vrienden over hoe een foto in het donker te nemen, installeerde ik mij zondagavond 9 april voor de zonnewijzer aan mijn huis aan de Lingedijk in Tricht.
Van tevoren heb ik gegevens opgezocht over de maanfase:
De tijden staan voor 9 april, 00.00 uur zomertijd (MEZT) en gelden voor Utrecht (52˚ NB)
Wassende maan 95% zichtbaar
Opkomst: Doorgang: Ondergang:
Tijd 18.32 uur Tijd 00.05 uur Tijd 06.34 uur
Azimut 88˚ Hoogte 42.5˚ Azimut 276˚
Windrichting O Windrichting Z Windrichting W
In diezelfde les 13 had ik ook al geleerd dat je voor het waarnemen van de heldere ‘sterren’ aan de hemel het beste kunt wachten op de astronomische schemering, als het middelpunt van de zon minimaal 12˚ tot 18˚ onder de horizon staat of voor lichtzwakke objecten als nevels, sterren en planet(oid) en nog later op de astronomische nacht.
De astronomische schemering begon deze 9de april om 22.34 uur, maar aangezien mijn zonnewijzer op een muur is aangebracht die noord van oost gericht is ben ik al in de nautische schemering aan de slag gegaan. Het resultaat van de foto’s maakte mij blij!
Foto 1. De zonnewijzer staat op ± 10.40 uur (zomertijd)
Tijdens volle maan wijst de maanschaduw in een tijdsysteem van 2 x 12 uur i.p.v. 1 x 24 uur de juiste tijd aan op een zonnewijzer. Gemiddeld komt de maan hierna iedere dag ca. 50 minuten later op dan de dag ervoor.
Voor elke dag voor of na volle maan moet je dus 50 minuten aftrekken van de tijd die de maanschaduw aangeeft, resp. er bijtellen. De zonnewijzer wijst op deze foto ca. 10.40 uur. De foto heb ik genomen om 21.55 uur. Een verschil van 45 minuten. De foto is ruim 1,4 dag voor volle maan genomen, dus je verwacht dat de afgelezen tijd ruim 70 minuten voor is. Maar hij is slechts 45 minuten voor.
De tijdsvereffening op 9 april is -01m32s dus dat is te verwaarlozen. Wellicht heeft u als lezer hier een antwoord op? De volgende dag op 10 april heb ik nogmaals een foto gemaakt. De gegevens over de maanfase op deze dag waren:
Wassende maan 98% zichtbaar
Opkomst: Doorgang: Ondergang:
Tijd 19.39 uur Tijd 00.50 uur Tijd 06.57 uur
Azimut 95˚ Hoogte 38.3˚ Azimut 269˚
Windrichting O Windrichting Z Windrichting W
Foto 2. De maanschaduw wijst ca. 11.10 uur (zomertijd)
De zonnewijzer wijst op deze foto ca. 11.10 uur. De foto is genomen om 23.08 uur. Een verschil van hooguit een paar minuten. Deze avond is de foto bijna 0,4 dag voor volle maan genomen, dus je verwacht dat de aflezing bijna 20 minuten voor is.
Datumlijn:
Op het moment dat Foto 1 genomen werd was de declinatie van de maan 00˚ 10.8′ Een uur later, om 23.00 uur, was de declinatie 00˚00.5′
Nog een uur later op maandag 10 april stond de maan om 00.50 uur in de zuiden recht boven de evenaar op een hoogte van +38.3˚. Een gelijke situatie als die we tijdens de equinoxen zien wanneer de zon recht boven de evenaar staat en de zonshoogte op onze breedtegraad om 12.00 uur (90˚-52˚) = +38˚ is.
Als de declinatie 0˚ is valt de schaduwlijn overal ter wereld evenwijdig aan het equatorvlak en vormt net als tijdens de equinoxen een rechte lijn op een maanwijzer.
Op dinsdag 11 april stond de maan om 1.15 uur op een hoogte van +33.3˚ in het zuiden en was de declinatie -04˚03.6′. Op foto 2 wijst de maanschaduw al iets boven de equinoxlijn, richting het wintersolstitium.
Hieruit valt op te meten dat de maandeclinatie veel sneller verloopt dan de zonsdeclinatie. De maanbaan helt ca. 5˚ t.o.v. de aardbaan. Elke maan(d) varieert de maandeclinatie dus tussen de zonsdeclinatie + 5˚ en zonsdeclinatie – 5˚ en terug.
Met dank aan Frans Maes
Bronnen:
Basiscursus Zonnewijzerkunde
https://www.hemel.waarnemen.com
* Opkomst – en ondergangstijden
* Gegevens van zon, maan en planeten
* Maanfasekalender
Voor meer informatie over de Basiscursus Zonnewijzerkunde: https://www.dezonnewijzerkring.nl/pages/nl/activiteiten/basiscursus-zonnewijzerkunde.php
Lezing Soos 60+
Astrid van der Werff geeft op 16 mei 2013 een lezing over zonnewijzers aan de leden van de Soos 60+ in Tricht. Aanvang 14.00 uur in het Dorpshuis.
Lezing Vrouwen van Nu
Tijdens de jaarvergadering van de Vrouwen van Nu afdeling Tricht op 16 januari 2013, heeft Astrid van der Werff een lezing gegeven over de zonnewijzerroute Geldermalsen en zonnewijzers in het algemeen. Er was ruime belangstelling voor het onderwerp.